مسجد گل مشکی نمونه ای بی بدیل از تجلی هنر و فرهنگ اصیل ایرانی در کرمان است

میراث آریا/ براساس اخبار واصله، مسجد گل مشکی نمونه ای بی بدیل از تجلی هنر و فرهنگ اصیل ایرانی در کرمان است.

مسجد گل مشکی در حومه شرقی کرمان بین سه راه شمال جنوبی و چهارراه ابوحامد جنب بازار عزیز کوچه حمام گل مشکی واقع شده است.

این بنا در اواخر سلسله حکومت قاجاریه در سال 1290 هجری قمری در زمان پادشاهی مرتضی قلی خان فرزند محمد اسماعیل خان نوری اسفندیاری ملقب به وکیل الملک ساخته شده و حدود 136 سال قدمت دارد.

بنای فوق به شیوه اصفهانی آخرین شیوه معماری ایران ساخته شده است. در این شیوه شبستان و صفه بخش اصلی محراب و منبر قسمت های مقدس را تشکیل می دهند. بطور کلی در خصوص فرم ساختمان میتوان گفت که نقشه و فرم ساختمان متناسب با نوع اقلیم آب و هوایی منطقه مورد نظر طراحی میشده است. که بعنوان مثال در مناطق گرمسیری مانند شهرستان کرمان ساختمان ها دارای پلانی با حیاط مرکزی به عنوان بهترین فرم و ترکیب فضایی اجزای یک ساختمان برای تعدیل دمای شبانه روز است.

شبستان موجود در بنا که دارای دو ستون تزئینی سنگی متقارن و محراب با پوشش خارجی آجر خشتی است که در گذشته در فصل سرد سال از آن بعنوان فضای مناسب و گرم برای اعمال فرایض دینی مورد استفاده قرار می گرفته که شکل کلی خود را حفظ کرده است اما گچبری داخل شبستان و محراب و طاق نماها و نمای بیرونی آن بطور کامل تغییر کرده و به شیوه تقریباً قدیمی بازسازی شده است. پوشش کف شبستان که در زمان خود بسیار دقیق و با اصول بوده امروزه با فرش هایی با اندازه های مختلف پوشانده شده است.

صفه بنای موجود که قبلاً در فصل گرم سال و در شب به عنوان محلی با هوای آزاد مورد استفاده قرار می گرفته و در روز به لحاظ داشتن سایه مناسب محلی برای استراحت بود، امروزه از شکل و حالت معماری اولیه خود بیرون آمده و تبدیل به مکانی برای نگهداری وسایل عزاداری شده یا بهتر بگوییم تبدیل به انباری شده است.

ارتفاع نسبتاً بلند شبستان و صفه گرما را از محل نشستن و ایستادن آدم ها بالاتر می برد و طاق های قوسی حرارت کمتر به داخل راه می دهند کف شبستان بنا از سطح معابر اندکی پایین تر قرار دارد و سازه های نااستوار بنا به این شکل مقاومت نسبتاً بیشتری در برابر نیروی تخریبی زلزله پیدا می کند.

منبر عموماً در سمت راست محراب قرار می گرفت و این مزیت را به خطیب می داد تا به خوبی دیده و صدایش به راحتی شنیده شود. سیاحان، جغرافی نویسان و مورخان در آثار خود منبر و جامع را نشانه شهر و شهرنشینی می دانستند.

عمده مصالح بکار رفته در این بنای تاریخی گل، خشت و آجر است، زیرا این مصالح به راحتی در دسترس بوده اند و رابطه این مصالح با آب و هوای گرم و خشک محیط نیز کاربرد آن را کاراتر جلوه می دهد. خشت دیرتر از هر ماده دیگر گرم می شود و شب هنگام نیز دیرتر حرارت خود را به محیط اطراف پس می دهد.

از تزئینات این بنا میتوان به تزئینات گچبری محراب در شبستان، گچبری های طاقچه ها در شبستان و صفه، تزئینات ستونهای سنگی در شبستان اشاره کرد.

این بنا در نزدیکی یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی کرمان گنبد سبز که از بناهای قرن هفتم هجری است که به قپه سبز نیز شهرت دارد، واقع شده است. این اثر از بقایای مدرسه و آرامگاه قراختائیان کرمان به یادگار مانده که در اثر زلزله 1314 هجری قمری قسمت اعظم آن ویران شد.

در حال حاضر فقط سر در ورودی مدرسه باقی مانده است. بقایای دیوارهای آن و همچنین آرامگاه زیر ساختمان های مسکونی مدفون شده است. سقف ایوان آن بر اثر زلزله فروریخته و در دوران بعد بازسازی شده است. زیباترین قسمت ایوان کاشی کاری معرق آن است که در نوع خود بی نظیر است.